ΠΛΟΥΣ ΕΥΔΡΟΜΟΥ «ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΜΙΑΟΥΛΗΣ» | ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
γράφει ο Αντιναύαρχος Κωνσταντίνος Καταγάς Π.Ν ε.α
Με αφετηρία τους Υποπλοιάρχους και Ανθυποπλοιάρχους που ήταν το επιτελείο του Κουντουριώτη επί του Ευδρόμου «Ν. Μιούλης» σε αυτόν τον ιστορικό και σημαντικό πλου το 1900, οι αντίστοιχοι βαθμοί αξιωματικών του ΠΝ το 2000 άρχιζαν την τέταρτη γενεά από εκείνους του 1900.
Παρόλον ότι μερικοί από εκείνο το επιτελείο δημοσίευσαν τις εμπειρίες και τις αναμνήσεις τους αρκετά χρόνια μετά το κατόρθωμά τους, είναι αλήθεια πως ο ιστορικός αυτός πλους αναφερόταν ως φήμη με συγκεχυμένες τις λεπτομέρειες του ταξιδιού που έβγαιναν από εκείνες τις αποσπασματικές δημοσιεύσεις αναμνήσεων στον τύπο κυρίως της δεκαετίας του 1930, όπως θα ιδεί ο αναγνώστης του βιβλίου.
Όσο σημαντικός και ιστορικός ο υπερατλαντικός πλους του Ευδρόμου, ήταν κάτι που είχε συντελεσθεί σε καιρό ειρήνης. Ο επικός, ο ηρωικός ναυτικός αγώνας των βαλκανικών που ακολούθησε και τα ηρωικά κατορθώματα της γενιάς εκείνων των υποπλοιάρχων και ανθυποπλοιάρχων του 1900, Κυβερνητών πλέον και αξιωματικών των πλοίων του Στόλου του Αιγαίου του 1912/13 υπό τον Ναύαρχο Κουντουριώτη, τον παλαιό Αντιπλοίαρχο Κυβερνήτη του Ευδρόμου, γέμισαν με δόξα την επίσημη ιστορία του ΠΝ και άφησαν στην λησμονιά ή θα έλεγα σε μια θρυλική φήμη αυτόν τον πρώτο υπερατλαντικό πλου και την σημασία του.
Έτσι, λησμονήθηκαν οι δύσκολες συνθήκες (μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897) υπό τις οποίες ελήφθη η απόφαση για τον πλου. Λησμονήθηκε η πράγματι επίμονη, συγκινητική προσπάθεια της πολιτικής ηγεσίας για την υλοποίηση μιας αποστολής που αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του Πολεμικού Ναυτικού ενός ναυτικού έθνους, αυτής που λέγεται στην γλώσσα της Ναυτικής Στρατηγικής « Ναυτική παρουσία» (Naval Presence) και η οποία περιλαμβάνει και την επίδειξη της Σημαίας σε ναυτικά κράτη ακόμη και απόμακρα, εκεί που υπάρχει εθνικό ενδιαφέρον.
Συγκεκριμένα, με την εν λόγω αποστολή, σε κράτη στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στα αχνάρια του Κολόμβου στον νέο κόσμο, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ που ήδη ανδρωνόταν μια ελληνική Ομογένεια που ζητούσε να ιδεί και να χαιρετίσει με δάκρυα χαράς την επίσημη Ελληνική Σημαία της φτωχής γενέτειρας γης. για την οποία σε όλους τους αιώνες της ιστορίας μας οι ξενιτεμένοι έλληνες αισθανόμαστε το μήνυμα που μας έχει αφήσει ο Όμηρος με την φωνή του Οδυσσέα: «Άλλο απ τη γη μου πιο γλυκό δεν ξέρω εγώ στον κόσμο» (Ου τοι έγω γε ης γαίης δύναμαι γλυκερώτερον άλλο ιδέσθαι), όπως ακριβώς την φώναξε στον Αλκίνοο.
Λησμονήθηκε βέβαια και η προσπάθεια για την προετοιμασία του πλοίου, η θρυλική επιμονή του Κουντουριώτη (κύριο γνώρισμα του χαρακτήρα του που μετουσιώθηκε αργότερα κατά τα καθήκοντα του Αρχηγού Στόλου στην εμμονή στον αντικειμενικό σκοπό ώστε πλέον να λέγεται ως αρχή του πολέμου ο αντικειμενικός σκοπός και η εμμονή σε αυτόν). Με αυτήν οδήγησε και τους Αξιωματικούς και το πλήρωμά του στην προετοιμασία για τον απόπλου προς τους μακρινούς του προορισμούς.
Η πιο βαθειά λησμονιά όμως ήταν αυτή που σκέπασε την επιτυχία του ταξιδιού. Λησμονήθηκαν οι αποσπασματικές περιγραφές από Αξιωματικούς του πλοίου σε εφημερίδες της κατοπινής εποχής με τα συμβάντα, τα απρόοπτα και τους κινδύνους του ωκεάνιου πλου και τις λεπτομέρειες της θερμής υποδοχής του πλοίου στις χώρες της επίσκεψής του και ιδιαίτερα αυτές στα λιμάνια προσέγγισης των ΗΠΑ, Φιλαδέλφεια, Νέα Υόρκη, Βοστώνη, μερικές από τις οποίες θα αναφερθούν στην συνέχεια.
Άξιζε λοιπόν να ανασυρθεί από την λησμονιά αυτό το ιστορικό ταξίδι του 1900 και να ζωντανέψει η θολή ανάμνησή που είχαν αφήσει οι δημοσιεύσεις των Αξιωματικών του πλοίου, δεκαετίες μετά την εκτέλεσή του και τα άρθρα και οι αναμνηστικές περιγραφές σε λεπτομέρειες του ταξιδιού από ομογενείς ή άλλες αρχές του εξωτερικού.
Αυτήν την πεποίθηση για το ζωντάνεμα της ανάμνησης του ιστορικού ταξιδιού θεώρησαν ως χρέος οι συγγραφείς, Πλωτάρχης Παναγιώτης Τριπόντικας ΠΝ μέχρι πρότινος Κυβερνήτης και Διευθυντής του ανεκτίμητου αυτού Μουσείου της νεώτερης ναυτικής μας ιστορίας και ο άξιος δημοσιογράφος και συγγραφέας κ. Στέφανος Μίλεσης, και εργάστηκαν με ζήλο, με κέφι, και μεθοδικά για να παρουσιάσουν το ταξίδι.
Στην εισαγωγή τους στο βιβλίο περιγράφουν με λεπτομέρεια το πώς προχώρησαν στην καταγραφή και τεκμηρίωση του ταξιδιού, πως εργάστηκαν ως ερευνητές. Ως σύνοψη αυτής της έρευνας που ειλικρινά με εντυπωσίασε όταν μου την γνωστοποίησαν (και είμαι βέβαιος πως θα εντυπωσιάσει και τους αναγνώστες) θα ήθελα να αναφέρω:
Ερεύνησαν και βρήκαν όχι μόνο όλες τις δημοσιεύσεις των αξιωματικών του «Μιούλη» για τον πλου στον ελληνικό τύπο της εποχής του ταξιδιού και των δεκαετιών μετά από αυτό, αλλά και στον ομογενειακό τύπο των ΗΠΑ και των χωρών που επισκέφθηκε το πλοίο. Ανέτρεξαν φωτογραφικά αρχεία σε Μουσεία και ιδιωτικές συλλογές που τεκμηρίωναν τις δημοσιεύσεις των αξιωματικών του «Μιαούλη» Βρήκαν την σύνθεση του πληρώματος του πλοίου, κατέγραψαν αναφορές των ελληνικών και ξένων αρχών για το ταξίδι, για την υποδοχή του πλοίου στα λιμάνια, για τις άριστες εντυπώσεις που άφησε παντού, για τους επαίνους των αρχών, για τις συγκινητικές εκδηλώσεις της ομογένειας στις ΗΠΑ.
Όλο αυτό το υλικό που συγκέντρωσαν(κείμενα, διατάγματα, φωτογραφίες, επιστολές, αφηγήσεις μιας εποχής που απέχει περισσότερο από ένα αιώνα από σήμερα), όλα τεκμήρια που επαληθεύουν τις δημοσιογραφικές δημοσιεύσεις των πρωταγωνιστών, το έβαλαν προσεκτικά στην ολοκληρωμένη αφήγηση του ταξιδιού παρουσιάζοντας πλέον ολόκληρο τον πλου και τα συμβάντα του εν πλω και εν όρμω από την αρχή, την προετοιμασία για την αποστολή, τον απόπλου του πλοίου από τον Πειραιά μέχρι τον μετά ένα περίπου τετράμηνο επανάπλου του στην Ελλάδα.
Έτσι, στο κείμενο του βιβλίου ξαναζωντανεύει με σειρά ημερολογιακή ο πλους. Όχι όμως με την μορφή του συνήθους συνοπτικού υπηρεσιακού ημερολόγιο πλοίου, αλλά με ελεύθερη και γλαφυρή αφήγηση τόσο των εν πλω στον Ωκεανό και από λιμάνι σε λιμάνι συμβάντων και καταστάσεων, όσο και των εκδηλώσεων και υποδοχής στα λιμάνια επισκέψεως. Λίγα λόγια για αυτές τις αφηγήσεις:
Εν πλω
Η αφήγηση των εν πλω ναυτιλιακών συνθηκών και καταστάσεων, πολλών ήρεμων, αλλά και αρκετών με θύελλες και κυκλώνες στους οποίους πραγματικά κινδύνεψε ο «Μιαούλης», δείχνει στον σημερινό ναυτιλλόμενο και το πώς ωκεανοπλοούσαν τα πλοία της εποχής εκείνης του 1900. Έτσι αυτή η αφήγηση γεννά τον θαυμασμό για την άριστη ναυτική κατάρτιση και γνώση που είχαν όλοι οι λαμπροί εκείνοι αξιωματικοί που πλαισίωναν την ψυχή αυτής της αποστολής, το υπόδειγμά τους, τον Κυβερνήτη τους Παύλο Κουντουριώτη. Χαρακτηριστική είναι, για παράδειγμα, η χρησιμοποίηση του βαρόμετρου που υποκαθιστούσε τα σημερινά ακριβέστατα μετεωρολογικά, η γνώση των ωκεάνιων ρευμάτων(όπως του golf stream) για τα οποία χρησιμοποιούσαν το θερμόμετρο θαλάσσης, και θαυμαστή η εγρήγορση για την αντιμετώπιση των απρόοπτων κινδύνων και καταστάσεων στον ωκεανό και στις προσεγγίσεις στα άγνωστα λιμάνια. Όλα τα αναφερόμενα στο κείμενο του βιβλίου για την ωκεανοπλοϊα αλλά και την άψογη ναυτική εμφάνιση του «Μιαούλη» στα λιμάνια που επισκέφθηκε, συνιστούν απόδειξη της ναυτοσύνης και της πολυαίωνης θαλασσινής μας Παράδοσης που διδασκόταν πια στην νέα Σχολή Ναυτικών Δοκίμων στον Πειραιά από το 1884, πρώτοι απόφοιτοι της οποίας ήταν όλοι σχεδόν οι Αξιωματικοί του «Μιαούλη», όπως τονίζουν οι συγγραφείς και παραπέμπουν και στις μετέπειτα εξαίρετες σταδιοδρομίες τους στο ΠΝ και στην ελληνική κοινωνία.
Εν όρμω
Η αφήγηση των γεγονότων και εκδηλώσεων στα λιμάνια επίσκεψης αρχίζει και συνοδεύεται με την περιγραφή των λιμανιών, των χωρών και της ιστορίας τους. Αυτές οι περιγραφές θυμίζουν εκείνες του πρώτου περιηγητού της ιστορίας, του αρχαίου μας Παυσανία. Για κάθε λιμάνι και χώρα παρουσιάζεται η ιστορία του, τα μνημεία του, τα έθιμα και ο χαρακτήρα των κατοίκων από καλά προετοιμασμένη μελέτη κατά το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του πλοίου. Η παράδοση αυτή συνεχίζεται και σήμερα και την θυμούνται όλοι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί από τα εκπαιδευτικά ταξίδια των Δοκίμων και των μαθητών των Σχολών Υπαξιωματικών. Ακολουθούν οι προσωπικές εντυπώσεις των τυχερών περιηγητών του «Μιαούλη» για τα παράξενα που είδαν παρουσιασμένες στο βιβλίο με την χάρη των ίδιων των αφηγητών. Οι συγγραφείς προσθέτουν και στοιχεία που έχει καταγράψει η ιστορία για προσωπικότητες όπως του Thomas Edison ο οποίος καλωσόρισε την ομάδα επισκέψεως στο γραφείο του, για την ιστορία του φιλέλληνα ιατρού του αγώνα του 1821 Σαμουήλ Χάου κατά την συγκινητική συνάντηση της χήρας του Ιουλίας Χάου στην Βοστώνη. Ο ερευνητικός ζήλος των συγγραφέων ανακάλυψε και το ΒΔ που εκδόθηκε και το κείμενο που γράφτηκε και συνόδεψε τον λίθο της Ακρόπολης που στάλθηκε για το μνημείο του Οβελίσκου στην Ουάσιγκτον (Το θαυμάσιο κείμενο θα το βρείτε στην σελίδα 199 του βιβλίου).
Κορυφαίες και ξεχωριστής σημασίας οι εκδηλώσεις στα τρία λιμάνια των ΗΠΑ. Τα δάκρυα χαράς και υπερηφάνειας των ομογενών μας ήταν το σφράγισμα της πλήρους επιτυχίας της αποστολής. Η επιτυχία έγινε ακόμη πιο σημαντική από την θερμή υποδοχή των αρχών των ΗΠΑ με κορωνίδα την απρόσμενη και ασυνήθιστη για επισκέψεις ξένων πολεμικών πλοίων υποδοχή του Κυβερνήτη του «Μιαούλη» στον Λευκό Οίκο. Τα λόγια του Προέδρου Mc Kinley στον Παύλο Κουντουριώτη που έχουν διασωθεί στην αφήγηση και η παράφραση της φράσης του Θεμιστοκλή ειπωμένη από τον γνώστη της αρχαίας μας Ναυτικής ιστορίας Υπουργό των Ναυτικών των ΗΠΑ στην αρχαία μας χρυσογλώσσα, αυτό το «Ουκ εώσιν ημάς καθεύδειν τα των προγόνων σας τρόπαια» μαρτυρούν την μεγάλη επιτυχία αυτής της αποστολής.
Παραφράζοντας και εμείς τα λόγια μιας άλλης προσφώνησης, αυτής του Ελ. Βενιζέλου προς τον Ναύαρχο Κουντουριώτη και τα πληρώματα του Στόλου του Αιγαίου, εδώ, επί του «Θ/Κ Αβέρωφ» κατά τον κατάπλου του Στόλου στην Θεσσαλονίκη τον Μαϊο του 1913 μετά το πέρας των επιχειρήσεων του Α΄ Βαλκανικού, που έλεγαν « Υπερέβητε τας προσδοκίας της πατρίδος», μπορούμε να πούμε πως η αποστολή αυτή του «Μιαούλη» με εκείνο τον Κυβερνήτη, αξιωματικούς και πλήρωμα, υπερέβη τις προσδοκίες του Ναυτικού και της πατρίδας.
Κλείνοντας αυτήν την αναφορά για το περιεχόμενο του βιβλίου και για τη σημασία του ξαναζωντανέματος αυτού του ιστορικού πλου, θέλω να εκφράσω τα θερμά μου συγχαρητήρια για την ιδέα τους να τον βγάλουν από την λησμονιά. Εξ ίσου άξια είναι τα συγχαρητήρια για την εξαίρετη εργασία τους που απαίτησε μεθοδική ιστορικά έρευνα αλλά και για την εξαίρετη παρουσίασή της σε αυτήν την έκδοση. Άξιος ο κόπος τους.
Τους ευχαριστώ επίσης για την Τιμή που μου έκαμαν να μου ζητήσουν να διαβάσω μαζί τους το πρωτόλειο και να προλογίσω και εγώ την έκδοση. Για μένα η ιστόρηση του υπερατλαντικού πλου προκάλεσε και ιδιαίτερη συγκίνηση γιατί είχα την Τιμή να είμαι Κυβερνήτης του μικρού Αντιτορπιλικού «Ιέραξ» που μαζί με το αδελφό πλοίο «Αετός» (με Κυβερνήτη τον αείμνηστο Αντιπλοίαρχο Αθ. Καντά ), διαπλεύσαμε τον Ατλαντικό το 1972 σε εκπαιδευτικό ταξίδι των Ναυτικών Δοκίμων με τελικούς προορισμούς λιμάνια της Βραζιλίας και της Αργεντινής. Τα σκάφη (αν και μικρά και ηλικιωμένα) ήταν βέβαια ικανότερα του «Μιαούλη» για τέτοιο πλου και τα ναυτιλιακά βοηθήματα του 1972 ήταν πολύ διαφορετικά από εκείνα του 1900. Ο ωκεανός όμως και η αίσθηση της απεραντοσύνης του ήταν ο ίδιος με τα απρόοπτά του και τις θύελλες (καταχείμωνο ο Αύγουστος στην Αργεντινή) Ίδια όμως ήταν και η ναυτοσύνη μας. Όμοια και η συγκίνησή μας από τα δάκρυα χαράς και υπερηφάνειας των ομογενών μας που συναντήσαμε στις χώρες που επισκεφθήκαμε, Όμοια και τα συναισθήματα της υπερηφάνειάς μας για την επίδειξη της Σημαίας μας και την υποδοχή μας από την Φιλελληνική Νότια Αμερική. Ανάμεσα σε αυτά τα όμοια και η θαλασσινή παραδοσιακή τελετή της διάβασης του Ισημερινού (Η οποία στον πλου του «Μιαούλη» έγινε για την διάβαση του τροπικού του Καρκίνου)
Αυτονόητη η ωφέλεια αλλά και η χαρά και συγκίνηση από το διάβασμα του βιβλίου από τα στελέχη του ΠΝ από τους Ναυτικούς Δοκίμους και μαθητές των Σχολών Υπαξιωματικών, τους εν ενεργεία και αποστρατεία συναδέλφους. Θα βρουν υποδείγματα ηγεσίας, αφοσιώσεως στο καθήκον και συμπεριφορών, υποδείγματα ναυτοσύνης, άσκησης και τήρησης της Ναυτικής μας Παράδοσης αλλά και πολλές περιπτώσεις όμοιες με εκείνες που έχουν ζήσει εν πλώ και εν όρμω σε παρόμοια ταξίδια.
Χρήσιμο όμως και οπωσδήποτε χαριτωμένο και απολαυστικό θα είναι το βιβλίο και σε όλους τους Έλληνες που έχουν γνώση και αγάπη για την Ναυτική μας Παράδοση και Ιστορία. Μια γεύση δόθηκε από το εξαίρετο άρθρο της παρουσίασης του βιβλίου από τον κ. Ιορδάνογλου στην ΚτΚ της 23ης Αυγούστου, τον οποίο ευχαριστούμε και για την παρουσία του σήμερα εδώ. Αναμνηστικό ιδιαίτερο θα είναι επίσης στους σημερινούς απογόνους των ομογενών μας των χωρών που επισκέφθηκε ο «Μιαούλης». Τέλος για όλους μας σημαντικό, ως μια ανάταση στις καταστάσεις που ζούμε.
Καθώς η μεγάλη μας Εμπορική Ναυτιλία έχει κάνει όλη την παγκόσμιο ναυτιλιακή κοινότητα να προσδιορίζει την Ελλάδα ως Παραδοσιακή Ναυτιλιακή Δύναμη «Traditional Maritime Power» μας λένε, και δεδομένου ότι το βιβλίο αυτό υπενθυμίζει αυτήν την Ναυτική μας Παράδοση στο ΠΝ, καλό θεωρώ να κλείσω με τα λόγια του μεγάλου εθνικού μας Ποιητή, του Παλαμά που είναι χαραγμένα στο βάθρο του μνημείου του Ναύτη, εκεί στον Ναύσταθμο της Κρήτης για να θυμίζει και να τονίζει την σημασία που δίνει το Ναυτικό μας στις Παραδόσεις του:
«Γνώμες καρδιές όσοι Έλληνες
οτι είστε μην ξεχνάτε
δεν είστε από τα χέρια σας
μονάχα, ΟΧΙ. Χρωστάτε
και σε όσους ήρθαν, πέρασαν
θα ΄ρθούνε θα περάσουν.
Κριτές θα μας δικάσουν
οι αγέννητοι, οι νεκροί»
